Wat is suicide contagion precies? Volgens deze theorie, ook wel het Werther-effect genoemd (naar de roman genaamd Het Lijden Van Jonge Werther uit 1774) is er een verband tussen de mediaberichtgeving over zelfmoord, bijvoorbeeld over een bekend persoon, en een stijging in het aantal zelfdodingen die hierop volgt. Inmiddels wordt het begrip, ook wel ‘copycat suicide’ genoemd, ook gebruikt voor het effect van zelfdoding in bijvoorbeeld series.

Toch is het goed om kritisch te blijven. Hoewel namelijk meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat dit inderdaad met elkaar te maken kán hebben, blijft het lastig voor onderzoekers om hier een definitieve conclusie aan te verbinden. Het is tenslotte niet mogelijk om voor ieder individu aan te tonen dat deze kennis had van de dood van een ster en dus kopieergedrag vertoonde.

Een voorbeeld is een aantal gecombineerde onderzoeken waarbij meer dan 98 bekende personen die zelfmoord pleegden onder de loep werden genomen. De conclusie was dat het aantal zelfdodingen in de maand die volgde over het algemeen steeg met 0.26 per 100.000 inwoners. Dat is weinigzeggend als op zichzelf staande conclusie, want het zegt niks over de prevalentie in de maanden daarvoor of daarna of überhaupt over de prevalentie in het algemeen. Als normaliter in het algemeen 1 op de 100.000 inwoners in een gebied zelfmoord pleegt, is 0.26 een forse stijging. Bij een prevalentie van 10 of 20 op de 100.000, is een stijging van een kwart misschien eerder toe te schrijven aan toeval. Misschien, misschien ook niet: een woordje dat sowieso samenhangt met giswerk. En dat is dit. Ondanks de ferme waarschuwingen aan de media om voorzichtig te zijn met berichtgeving over zelfdoding, is dit ook bekend bij 113 Zelfmoordpreventie: “Het klopt dat met dit soort correlatie studies we nooit met zekerheid kunnen zeggen dat het één (de media) de oorzaak is van het ander (suïcides).”

Bekende gevallen van zelfdoding

Twee andere hardnekkige copycat-verhalen die rondgingen over dit onderwerp: de dood van Robin Williams en die van Marilyn Monroe. Toen Monroe een einde maakte aan haar leven in 1962, steeg het aantal zelfdodingen in de VS met 12%. Zonder context is ook dat een conclusie om vraagtekens bij te zetten. Het effect van de zelfmoord van Robin Williams in 2014 is iets beter onderzocht, maar nog steeds is een causaal verband niet per definitie aanwezig: onderzoekers zagen in de week na zijn dood een stijging in zelfdoding van 9,85%. Een belangrijke toevoeging is dat ook onderzoek gedaan werd naar verschillende demografische groepen en de stijging vooral te zien was bij mannen en personen tussen de 30 en 44. Robin Williams stierf op 63-jarige leeftijd, waarom zijn specifiek mannen in een jongere doelgroep daar zodanig door geraakt dat ze hem de dood in volgen? Hoewel er vast een reden voor kán zijn, blijft het een vergezochte conclusie, gebaseerd op een onderbuikgevoel.

Om die reden zijn zulke onderzoeken nog altijd controversieel. Daarnaast spreken veel onderzoeken over suicide contagion elkaar tegen en als de conclusies al overeenkomen, verschillen de cijfers vaak alsnog. Een kanttekening is overigens dat veel researchers het er inmiddels wel over eens zijn dat de media voorzichtig moeten zijn in het berichten over (de) zelfdoding (van een bekend persoon). Dat een verband nog niet voldoende is aangetoond, wil namelijk niet zeggen dat het er niet is. En als het om mensenlevens gaat, nemen we natuurlijk liever het zekere voor het onzekere.